Sunday, November 26, 2006

Iffissazzjoni

Li wiehed jiffissa hi xi haga komuni. Sa certu punt tista' tkun tajba ghax tippermetti li jintlahqu ghanijiet difficli, bhal per ezempju lawrija'. Hemm diversi gradi ta' iffissazzjoni, l-iktar gravi u serji iwasslu ghall-genn u sahansitra rikoverazzjoni go sptar mentali.

Meta wiehed jiffissa, jidhollu go mohhu hsieb li ma jkunx jista jnehhih (fellus). Dan il-hsieb jibqa' jdur gol-mohh. L-individwu jinduna li dan il-hsieb mhux normali u jipprova jnehhih jew billi jobdi jew inkella jirrezistieh. Dawn iz-zewg approcji huma hziena ghaliex fl-ewwel kaz il-hsieb ma jmurx imma jigi rrinfurzat, filwaqt li fit-tieni kaz tinholoq tensjoni kbira fil-pazjent.

It-tipi ta' "flieles" huma hafna u s-sinjali taghhom narawhom kuljum. Hemm min jiffissa fuq xi persuna, li ghandu jdejh mahmugin, li laqqtet xi marda, il-flus, ir-religjon, u dubji bhal jekk sakkritx il-bieb tad-dar.

It-terapija tal-iffissazzjonijiet tiddependi fuq il-kaz. L-ahjar metodu hu fejn il-pazjent jikkonvinci ruhu li ma jobdix il-fellus tieghu minghajr ma jirrezistieh, fi kliem iehor jinjorah. B’hekk ma jkunx hemm rinforzar tal-iffissazzjoni u biz-zmien din tbatti. Pero meta l-kaz ikun gravi u jkun qed johloq problemi serji lil-pazjent (ez. fuq ix-xoghol) ghandhom jigu kkunsidrati meta ohra, bhall-farmacewtici. Dawn generalment ikunu kalmanti u antidepressivi.

Kazijiet estremi ta’ flieles iwasslu biex il-persuna ssir inkapaci li tiffunzjona fis-socjeta, jistghu iwasslu wkoll ghal aggressivita u sahansitra suwicidju. F’dawn il-kazi l-opinjoni ta’ psikjatra tkun essenzjali u gieli jaghti l-kaz li l-pazjent ikollu jigi referut fi sptar mentali.


Dr A. Cordina


Referenzi
  • Eddy MF, Walbroehl GS. Recognition and Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder. Am Fam Physician April 1, 1998
  • Obsessive-Compulsive Disorder: What It Is and How to Treat It. Am Fam Physician March 1, 2000
  • Heyman I, Mataix-Cols D, Fineberg NA. Obsessive-compulsive disorder. BMJ, Aug 2006; 333: 424 - 429 ; doi:10.1136/bmj.333.7565.424
  • Merlo LJ, Storch EA. Obsessive-compulsive disorder: Tools for recognizing its many expressions. The Journal Of Family Practice, March 2006 • Vol. 55, No. 3

Saturday, October 07, 2006

Artrite (Osteoarthritis)

L-iktar forma komuni ta' artrite hi "ostoearthritis". Din il-marda hi kkawzata minn telf ta' "cartilage" fl-artikulazzjonijiet ta' bejn l-ghadam (per ezempju l-irkoppa) biex tirrizulta fl-ghadam ihokk mal-ghadam. Insibuha b'iktar frekwenza f'etajiet avvanzati.

L-artrite tista' ma tikkawza l-ebda sintomu, u tigi misjuba meta jittiehed X-ray ghal xi raguni ohra. Meta l-artrite tikkawza sintomi dawn ikunu jikkonsistu principalment f'ugiegh u ebusija specjalment lejn l-ahhar tal-gurnata. It-temp kiesah u umdu igieghel is-sintomi jinhassu iktar. L-artrite taffetwa l-iktar l-irkoppa, il-genb, l-idejn u d-dahar.

M'hemmx ghalfejn isiru hafna testijiet ghal din il-marda, semplici X-ray tal-parti nvoluta jkun bizzejjed biex juri telf ta' spazju fl-artikulazzjoni (ara stampa hawn taht), u xi kultant anke depositi ta' ghadam zejjed ("osteophytes").






Il-kura tal-artrite tinvolvi medicini biex jittaffa l-ugiegh li minnhom hawn bosta, fisjoterapija ghal kontra l-ebusija, u f'kazi gravi l-kirurgija. Din tal-ahhar tinvolvi li l-artikulazzjoni affetwata tigi mibdula b'wahda artificjali maghmula mill-metall u l-plastik. Dawn tal-ahhar ghandhom 'hajja' ta' madwar ghaxar snin u mbaghad iridu jinbidlu, ghalhekk l-iktar li jibbenefikaw minnhom huma anzjani li l-artrite tkun qed ittelfilhom ic-caqlieq taghhom.

Ahjar mill-kura hemm il-prevenzjoni. Ghalhekk biex wiehed jevita l-artrite jaghmel tajjeb izomm ruhu sostnut sew, joqghod attent ghal piz, jaghmel ezercizzju moderat regolari u jista' wkoll jiehu pilloli tal-glucosamine li skond certi ricerkaturi tghin biex il-"cartilage" jinzamm b'sahhtu.


Dr A. Cordina


Referenzi

  • Manek NJ, Lane NE. Osteoarthritis: Current Concepts in Diagnosis and Management. Am Fam Physician 2000;61:1795-804.
  • Hinto R, Moody RL, Thomas ST. Osteoarthritis: Diagnosis and Therapeutic Considerations. Am Fam Physician 2002;65:841-8.
  • Swagerty DL, Hellinger D. Radiographic Assessment of Osteoarthritis. Am Fam Physician 2001;64:279-86.
  • Sadovsky R. Physical Therapy and Exercise for Osteoarthritis of the Knee. Am Fam Physician June 15, 2000
  • Walker-Bone K, Javaid K, Arden N, Cooper C. Regular review: Medical management of osteoarthritis. BMJ, Oct 2000; 321: 936 - 940 ; doi:10.1136/bmj.321.7266.936
  • Lin J, Zhang W, Jones A, Doherty M. Efficacy of topical non-steroidal anti-inflammatory drugs in the treatment of osteoarthritis: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ, Aug 2004; 329: 324 ; doi:10.1136/bmj.38159.639028.7C

Sunday, September 10, 2006

Ugiegh fil-grizmejn

L-ugiegh fil-grizmejn hu lment komuni. Jinstab fil-kbar kif ukoll fiz-zghar. Niltaqa' mieghu tul is-sena kollha, pero' l-iktar frekwenti jkun fix-xhur tax-xitwa. Il-kelma wgiegh tigbor fiha kemxa ta' lmenti bhal hruq, tingiz, 'tixlil', u wgiegh qawwi. Dawn is-sintomi jinhassu l-aktar meta l-pazjent jibla, liema att jista' jkun difficli hafna minhabba l-ugiegh.Kwazi dejjem insib hmura fil-grizmejn, li maghha gieli jkun hemm infjammazjoni tat-tunsilli.

Il-kagun tal-ugiegh fil-grizmejn jista' jkun allergija, infezzjoni, jew inkella acidu mill-istonku li jkun tela' sal-grizmejn. F'dan tal-ahhar ikun hemm sintomi ohrajn bhal ugiegh fiz-zaqq, sens ta' ikkuppar u dardir.

Il-kura ta' din il-problema tiddependi mill-kawza. Rarament ikun hemm bzonn tal-antibijotici li huma tant favoriti mal-pazjenti. Gieli jigri li t-tabib jispicca jordna l-antibijotici wara pressjoni mill-istess pazjent li jkun konvint li dawn biss ser ifejquh. Fil-verita hafna kazi fejn ma jkun hemm l-ebda kumplikazzjoni jistghu jitfejqu b'antihistamines u pilloli kontra l-ugiegh. L-antibijotici ghandhom uzu f'dawk il-kazi fejn l-antihistamine ma jahdimx, jew fejn il-pazjent hu maghdur hafna b'telqa, deni gholi, u soghla. Jistghu wkoll jintuzaw meta jkun hemm tunsilli minfuhin bil-materja.

Bhal f'kollox il-prevenzjoni hi ahjar mill-kura. Biex wiehed 'jilqaghlu' ghandu jevita tibdiliet kbar fit-temperatura ta' gismu, jitkebbeb sew fix-xhur keshin tax-xitwa u malli jhoss grizmejh ituh fastidju ikellem lit-tabib tieghu.


Dr A. Cordina


Referenzi
  • Scott J, Orzano AJ. Evaluation and Treatment of the Patient with Acute Undifferentiated Respiratory Tract Infection. The Journal Of Family Practice, December 2001 • Vol. 50, No. 12
  • Aroll B, Kenealy T. Do Delayed Prescriptions Reduce the Use of Antibiotics for the Common Cold? The Journal Of Family Practice, April 2002 • Vol. 51, No. 4
  • Dyke II PC, Stevermer JJ. Can a clinical rule accurately predict whether a patient has strep throat? The Journal Of Family Practice, January 2001 • Vol. 50, No. 1

Friday, July 28, 2006

Hsibijiet Sajfin

Qieghdin f'nofs sajf tipiku malti, temperaturi gholjin u umdita qawwija fl-arja. Filwaqt li ghat-turisti li jigu jzuruna dawn il-kundizzjonijiet huma idejali, mhux daqstant ghal min irid jaghmel tlett xhur jghix go fihom. L-iktar esposti ghall-effetti kiefra tas-shana huma t-tfal zghar, l-anzjani u l-morda.

Ir-raggi tax-xemx ghandhom effetti fuq il-gilda tal-bniedem. Dawn narawhom meta din tismar, jew inkella tihmar wara hin twil fix-xemx. Filwaqt li 'suntan' tista' tkun sabiha u attrajenti, wiehed irid izomm f'mohhu li r-raggi tax-xemx jistghu jikkawzaw kancer tal-gilda. Ghalhekk wiehed ghandu jiehu l-prekawzjonijiet necessarji li huma:

· tigi evitata x-xemx bejn il hdax ta' filghodu u t-tlieta ta' wara nofsinhar
· jintlibes kappell
· jintlibes nuccali tax-xemx
· jintlibsu hwejjeg cari u mhux issikkati
· tintuza krema kontra r-raggi tax-xemx ('sunblock')

Is-sajf ipoggina f'temperaturi gholjin li l-gisem taghna jirrispondi ghalihom billi jipproduci l-gharaq. L-gharaq jghin biex it-temperatura tal-gisem tibqa' kostanti. Dan it-telf ta' likwidi irid ipatti ghalih ix-xorb ta' likwidi. L-ahjar li jinxtorob hu ilma frisk (mhux kiesah) f'ammont ta' madwar zewg litri fil-gurnata.

It-temperaturi gholjin tas-sajf ikollhom effett ukoll fuq il-mohh. Bosta nies ikunu irritabbli jew apatici f'dan l-istagun, probabilment minhabba nuqqas ta' rqad, jew irqad hazin. Granet twal u shana inaqqsu mill-irqad. Fil-granet tas-sajf wiehed ghandu jnaqqas l-impenji ta' xoghol, jew jekk dan mhux possibli, jizgura li l-mistrieh tieghu jiehdu.


Dr A. Cordina


Referenzi
  • Esperjenza professjonali

Thursday, June 22, 2006

Gastroenterite

Gastroenterite hi iffjammazzjoni tal-istonku u l-musrana. Din tikkawza sintomi ta' ugiegh fil-bokka tal-istonku jew fiz-zaqq, dardir, remettar, dijarreja kif ukoll deni. F'kazi gravi tista' twassal ghal dizidratazzjoni, jigifieri li l-pazjent jonqsulu l-fluwidi (jinxef).

Hemm diversi kawzi ta' gastroenterite, fosthom viruses, batterji, medicini, u radjazzjoni, pero l-iktar komuni hu li tigi kkawzata minn viruses. Iz-zmien li fih ikun hawn l-iktar minn din il-marda hu x-xhur shan tas-sajf. Hafna nies jirreferu ghaliha bhala 'gastric flu'.

Il-mikrobi (batterji u viruses) li jikkawzaw il-gastroenterite jinxterdu permezz tal-ikel. Dan jista ikun gie mitluq mhux refrigirat, msajjar hazin, jew ikkontaminat minn persuna li jkollha il-mikrobi. Ghalhekk biex wiehed jevita li din il-marda tinxtered ghandu jzomm ikel 'li jmur' (bhal laham, ikel misjur, ikel li fih prodotti tal-halib) gewwa l-frigg jew freezer u johorgu biss biex jieklu. L-igjene hi importanti hafna biex jitrazzan it-tixrid tal-gastroenterite. F'dan ir-rigward il-hasil tal-idejn ghandu rwol krucjali.

Il-kura tal-gastroenterite tinvolvi perjodu ta' dieta fejn jittiekel ikel bhal galletti, toast, ross, u laham fuq il-fwar. Hu importanti hafna li l-fluwidi li jintilfu jigu irkuprati permezz ta' xorb ta' ilma imhallat bil-qratas. Ghandu jigi evitat ikel moqli jew li jkun fih xi prodotti tal-halib (bhal gobon u krema). F'kazi rari meta t-tabib jissuspetta li l-gastroenterite giet ikkawzata minn batterji jintuzaw l-antibijotici.


Dr A. Cordina



Referenzi
  • Esperjenza Professjonali
  • Gorbach SL. Treating diarrhoea. BMJ, Jun 1997; 314: 1776
  • Fei Ho T, Yip WCL, Duggan C, Vashishtha VM. Oral rehydration solution. BMJ, Nov 2001; 323: 1068 ; doi:10.1136/bmj.323.7320.1068
  • Hale A. Foodborne viral infections. BMJ, May 1999; 318: 1433 – 1434

Monday, May 01, 2006

L-Azzma

L-azzma hi marda fejn il-passaggi tal-arja gewwa l-pulmun (il-bronki) jidjiequ, u/jew jinstaddu b’mod mhux permanenti. Dan isir permezz ta’ zewg mekkanizmi. Meta persuna li tkun tbati bl-azzma tigi f’kuntatt ma’ xi haga li tirrita l-passaggi tal-arja, il-muskoli ta’ gewwa l-passaggi tal-arja jingibdu. Jigri wkoll li l-parti ta’ gewwa tal-bronki tiffjamma u tipproduci sustanzi li jingemghu u jsoddu lill-istess bronki.
ma


Dawn it-tibdiliet fil-bronki jikkawzaw is-sintomi karatteristici tal-azzma, jigifieri soghla, qtugh ta’ nifs, sens ta’ dieqa fis-sider, u tisfir man-nifs. F’kazi gravi u estremi tista’ tirrizulta l-mewt .

Attakki tal-azzma jistghu jigu kkawzati minn tniggiz fl-arja (per ez. duhhan ta’ sigaretti u dhahen tal-karozzi), irjihat u infezzjonijiet virali, emozzjonijiet qawwija bhal dahq u inkwiet, ezercizzju (dan jigri meta l-azzma ma tkunx kontrollata, ghax normalment l-ezercizzju hu tajjeb ghal min ibaghti b’din il-marda), ikel (per ez karawett u halib tal-baqar), ormoni, il-hmieg tal-insett maghruf bhala “house dust mite”, medicini bhal certu tip ta’ pilloli tal-ugiegh (“NSAIDS”) u pilloli kontra l-pressjoni (“beta blockers”), il-moffa, annimali bil-pil u r-rix, “pollen”, tipjip, u t-temp (tibdil fit-temperatura, arja kiesha, granet bir-rih, granet shan b’umdita gholja).

Il-kura tal-azzma hija permezz ta' pompi ('inhalers'), pilloli, u 'nebulisers'. F'kazi gravi jintuzaw ukoll injezzjonijiet.Hemm zewg tipi ta' pompi, dawk li jserrhu mis-sintomi tal-azzma ('relievers') u dawk li jipprevenu attakki ('preventers'). Hu importanti li dawn tal-ahhar jittiehdu regolarment, anke meta ma jkunx hemm sintomi. Zball komuni fost pazjenti bl-azzma hu li jiehdu l-'preventer' biss meta jkollhom attakk tal-azzma. Dan hu ghalxejn, ghax waqt attakk il-'preventer' mhux ser joffri solliev. 'Preventers' komuni huma Becotide ®, Becloforte ®, u Pulmicort ®.
L-iktar 'reliever' komuni hu Ventolin ®. Hemm ohrajn bhal Atrovent ®. Dawn il-medicini jahdmu billi jserrhu l-muskoli tal-bronki biex b'hekk il-passaggi tal-arja jinfethu u l-pazjent jistrieh. Meta 'reliever' ma jkollux effett, jew ikollu effett zghir, dan hu sinjal li l-attakk tal-azzma hu wiehed gravi. F'dan il-kaz l-individwu ghandu jzur tabib malajr kemm jista' jkun. Hawnhekk jista' jigi ordnat 'nebuliser', fejn il-medicina tinghata permezz ta' maskla mqabbda mal-ossignu.
Mezz iehor biex tigi kkontrollata l-azzma hu permezz ta' pilloli, li komunement ikunu 'steroids' bhal 'prednisolone'. Dawn il-pilloli jittiehdu f'korsijiet qosra meta l-azzma tkun mhux taht kontroll. L-i'steroids' huma pilloli qawwijin hafna, jahdmu malajr, ghandhom hafna 'side effects', u ghalhekk ghandhom jittiehdu biss fuq parir ta' tabib.


Dr A. Cordina

Referenzi
  • http://www.asthma.org.uk/
  • Shah S, Peat JK, Mazurski EJ, Wang H, Sindhusake D, Bruce C, Henry RL, Gibson RG. Effect of peer led programme for asthma education in adolescents: cluster randomised controlled trial. BMJ, Mar 2001; 322: 583 ; doi:10.1136/bmj.322.7286.583
  • Glasgow NJ, Ponsonby AL, Yates R, Beilby J, Dugdale P. Proactive asthma care in childhood: general practice based randomised controlled trial. BMJ, Sep 2003; 327: 659 ; doi:10.1136/bmj.327.7416.659
  • Currie GP, Devereux GS, Lee DKC, Ayres JG. Recent developments in asthma management. BMJ, Mar 2005; 330: 585 - 589 ; doi:10.1136/bmj.330.7491.585
  • Lahdensuo A. Guided self management of asthma how to do it . BMJ, Sep 1999; 319: 759 – 760
  • Rees J. Asthma control in adults. BMJ, Apr 2006; 332: 767 - 771 ; doi:10.1136/bmj.332.7544.767
  • Rees J. Prevalence. BMJ, Aug 2005; 331: 443 - 445 ; doi:10.1136/bmj.331.7514.443

Thursday, April 13, 2006

L-Allerġiji

Allergija hi meta s-sistema immunitarja tal-gisem tahdem izzejjed wara li tiltaqa ma xi sustanza. Kawzi komuni ta' allergiji huma l-pollen, nickel (spiss jinstab fil-bokkli tac-cinturini), ikel (bhal karawett), u medicini (per ezempju penicillin).

Jistghu jigu affettwati diversi sistemi fil-gisem. Fl-ghajnejn allergija tikkawza hmura, dmugh, u irritazzjoni. Fil-gilda l-allergija narawha bhala hmura, nefha u hakk. L-allergija tista' wkoll tmiss is-sistema respiratorja u ghalhekk jirrizultaw sintomi ta' ugiegh fil-grizmejn, sadd tal-imnieher, produzzjoni ta' katarru u soghla. Meta jkun hemm allergija ghal xi tip ta' ikel din narawha bhala dijarreja, dardir u remettar.

L-allergiji jistghu wkoll jgheddu l-hajja tal-bniedem meta dawn ikunu estremament qawwijin. F'dawn il-kazi nitkellmu fuq xokk anafilattiku u dan huwa karatterizat minn qtugh ta' nifs, nefha matul il-gisem kollu u l-pazjent jintilef min sensieh.

Il-fejqan minn allergija jinvolvi li l-gisem ma jibqax f'kuntatt ma' dik is-sustanza li tkun qed tikkawza s-sintomi. Hemm ukoll diversi medicini li jtaffu s-sintomi tal-allergija. Dawn ivarjaw minn kremi ghal gilda sa pilloli u injezzjonijiet.


Dr A. Cordina


Referenzi

Sunday, March 26, 2006

Rosuvastatin

 Studju recenti, imsejjah ASTEROID, wera certi karatteristici tal-molekula rosuvastatin li ghandhom iqawwu l-qalb lil min ibaghti bl-aterosklerosi. Filfatt hareg li mehuda f'certu dozi din il-medicina tista' twassal biex jiccekken is-sadd tal-arterji ikawwzat mill-aterosklerosi li sa issa jista' jigi 'mfejjaq' biss bil-kirurgija (angioplasty jew bypass). Wiehed irid jghid li dawn ghadhom rizultati inizzjali u ghad baqa' x-xoghol xi jsir qabel ma jigu konfermati.


Dr A. Cordina


Referenzi

Thursday, March 16, 2006

L-Ansjeta'

L-ansjeta' hi esperjenza li ftit jew wisq jghaddi minnha kulhadd f'xi hin jew iehor. Din tkun karatterizzata minn sensazzjoni ta' telf ta' kontroll bis-sintomi jkunu jinkludu halq xott, idejn gharqana, tferfir tal-qalb, ugiegh fis-sider, qtugh ta' nifs, dijarreja, dardir u nuqqas ta' rqad.


Il-kawza tal-ansjeta' tista' tkun mard, problemi sentimentali, flus, inkwiet fuq ix-xoghol, u tensjoni tal-ezamijiet fost l-ohrajn.

Hu mportanti li waqt zminijiet ta' ansjeta' kbira wiehed ifittex l- ghajnuna u jevita ghagir distruttiv bhall-abbuz mill-alkohol u d-droga. Hsibijiet posittivi u tehid ta' azzjoni jghinu biex titnaqqas l-ansjeta'.

Il-medicina toffri ghajnuna fil-forma ta' diversi kwalitajiet ta' pilloli (kalmanti). Dawn bosta drabi joffru mistrieh rapidu mis-sintomi tal-ansjeta'. Pero wiehed irid izomm f'mohhu xi affarijiet. L-ewwel hu li l-kalmanti ma jnehhux il-kawza tal-ansjeta', izda jghattu s-sintomi. Jigifieri ahjar wiehed inehhi (jekk possibli) il-kawza tal-ansjeta'.

Haga ohra mportanti hi li l-kalmanti ghandhom jittiehdu biss fuq parir ta' tabib. Gieli ninzerta pazjenti jghiduli li waqt mumenti ta' nkwiet hadu l-kalmant ta' xi qarib, ghax dan jew din kien "mar tajjeb bihom". Dan hu hazin hafna ghax bhal kull medicina, l-kalmanti ma jistghux jittiehdu minn kulhadd fl-istess doza, u hawnhekk jidhol it-tabib biex jaghti parir fuq xi kwalitajiet u x'dozi ta' kalmanti jinghataw.


Dr A. Cordina


Referenzi

  • Pollock MH, Otto MW, Sabatino S, Majcher D, Worthington JJ, McArdle ET, Rosenbaum JF. Relationship of childhood anxiety to adult panic disorder: correlates and influence on course. Am J Psychiatry, Mar 1996; 153: 376 - 381.
  • Rickel K, Zaninelli R, McCafferty J, Bellew K, Iyengar M, Sheehan D. Paroxetine Treatment of Generalized Anxiety Disorder: A Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Am J Psychiatry, Apr 2003; 160: 749 - 756.
  • Mendlowicz MV, Stein MB. Quality of Life in Individuals With Anxiety Disorders. Am J Psychiatry, May 2000; 157: 669 - 682.
  • Kirmayer LJ, Robbins JM, Dworkind M, Yaffe MJ. Somatization and the recognition of depression and anxiety in primary care. Am J Psychiatry, May 1993; 150: 734 - 741.

Monday, February 27, 2006

Mard trasmess sesswalment (sexually transmitted diseases, STD)

Jezistu diversi mardiet li jigu trasmessi permezz ta' kuntatt sesswali. Dawn huma kawzati minn hlejjaq mikroskopici bhal viruses u batterji.

L-Istati Uniti ghandhom l-ghola rata ta' dan it-tip ta' mard b'madwar 15.3 miljun kazi godda rrapurtati kull sena. L-infezzjoni ssehh permezz ta' kuntatt sesswali ma' persuna nfettata, jigifieri permezz ta' sess vaginali, anali, jew orali.

Fost l-iktar sintomi komuni nsibu tisfija mill-partijiet intimi, ugigh ma' l-urina u ugigh waqt l-att sesswali. Hemm ukoll sintomi ohra bhal suffejra u "ponot" jew felul fuq l-organi genitali. Dawn barra sintomi mhux specifici bhal deni, telqa, dardir, nuqqas ta' aptit, nuqqas fil-piz u nefhiet fil-glandoli.

Il-lista ta' STD hija twila u tinkludi bacterial vaginosis, chlamydia, genital herpes, gonorrhoea, hepatitis B & C, HIV/AIDS, Human Papilloma Virus, pubic lice, syphilis u trichomoniasis. Dan il-mard xi drabi hu kurabbli b' medicini bhal fil-kaz ta' syphilis, u xi drabi ohrajn sfortunatament ma tezistix kura, bhal fil-kaz tal-HIV/AIDS.

Il-kumplikazzjonijiet li jgib mieghu dan il-mard huma varji u jinkludu kancer, infertilita', korriment fit-tqala, u sahansitra l-mewt. Ghalhekk jghodd dak li jghidu l-inglizi, "prevention is better than cure". Hemm diversi modi ta' kif wiehed jista' jevita li jittiehed, u dawn huma l-astinenza mis-sess, fedelta lejn is-sieheb jew siehba, u l-uzu ta' condoms.

Imgieba responsabbli fil-hajja sesswali tizgura hajja hielsa minn dan it-tip ta' mard.


Dr A. Cordina


Referenzi

Friday, February 17, 2006

Xaham fid-demm (Kolesterol)

Ix-xaham fid-demm jista jintiret jew inkella jkun kagunat. Il-kawza tista tkun dieta mimlija helu u grassijiet jew inkella mard.

Hemm zewg tipi ta' testijiet ghax-xaham fid-demm. Wiehed juza demm kapillari jigifieri demm mis-suba. Dan it-test jaghti rizultat immedjat. Test iehor juza demm mill-vina, u dan wiehed irid jistenna xi jiem qabel ma jkollu rizultat, pero dan ikun dettaljat iktar.

Hemm diversi tipi ta' xaham fid-demm. L-iktar komuni li jissemmew huma HDL (xaham tajjeb), LDL (xaham hazin), u triglycerides (xaham hazin). Jinghataw ukoll valuri ta' xaham totali, jigifieri is-somma tax-xaham kollu fid-demm (total cholesterol), kif ukoll 'ratio'. Dan ta' l-ahhar jirreferi ghal kemm mix-xaham fid-demm hu xaham tajjeb. Iktar ma jkun baxx ir-'ratio', iktar ahjar.

Xaham gholi fid-demm igib ftit sinjali li wiehed jinduna bihom, u hafna drabi pazjent jinduna li ghandu xaham gholi meta jaghmel 'check-up'. Xi whud mis-sinjali li juruna li hemm kolesterol gholi huma crieki bojod madwar il-habba tal-ghajn, nefhiet zghar madwar l-ghajnejn u fuq il-minkeb. Fid-dubju wiehed ghandu dejjem jistaqsi tabib.

L-importanza tal-kolesterol hi li dan jista' jkun kawza ta' attakki ta' qalb u puplesiji. F'dan ir-rigward il-prevenzjoni hi ta' mportanza kbira. Persuni ta' iktar minn 35 sena ghandhom jiccekjaw il-kolesterol jekk dan m'ghamluhx. Dieta bilancjata tghin biex il-kolesterol ma joghliex, u wiehed ghandu jevita helu zejjed, qali ta' spiss, u ikel zejtni bhal 'fast food'.


Dr A. Cordina


Referenzi

  • Stamler J, Daviglus ML, Garside DB, Dyer AR, Greenland P, Neaton JD. Relationship of Baseline Serum Cholesterol Levels in 3 Large Cohorts of Younger Men to Long-term Coronary, Cardiovascular, and All-Cause Mortality and to Longevity. JAMA. 2000;284:311-318.
  • Ridker PM, Rifai N, Cook NR, Bradwin G, Buring JE. Non–HDL Cholesterol, Apolipoproteins A-I and B100, Standard Lipid Measures, Lipid Ratios, and CRP as Risk Factors for Cardiovascular Disease in Women. JAMA. 2005;294:326-333.
  • Sacco RL, Benson RT, Kargyman DE, Boden-Albala B, Tuck C, Feng Lin I, Cheng JF, Paik MC, Shea S, Berglund L. High-Density Lipoprotein Cholesterol and Ischemic Stroke in the Elderly. The Northern Manhattan Stroke Study. JAMA. 2001;285:2729-2735.
  • Hebert PR, Gaziano JM, Chan KS, Hennekens CH. Cholesterol lowering with statin drugs, risk of stroke, and total mortality. An overview of randomized trials. JAMA, Jul 1997; 278: 313 - 321.
  • Corti MC, Guralnik JM, Salive ME, Harris T, Field TS, Wallace RB, Berkman LF, Seeman TE, Glynn RJ, Hennekens CHHDL cholesterol predicts coronary heart disease mortality in older persons. JAMA, Aug 1995; 274: 539 - 544.
  • Verschuren WM, Jacobs DR, Bloemberg BP, Kromhout D, Menotti A, Aravanis C, Blackburn H, Buzina R, Dontas AS, Fidanza F. Serum total cholesterol and long-term coronary heart disease mortality in different cultures. Twenty-five-year follow-up of the seven countries study. JAMA, Jul 1995; 274: 131 - 136.

Sunday, February 12, 2006

Tingiz b'labar ('needlestick injuries')

Incident mhux komuni li pero' jikkawza hafna nkwiet huwa t-tingiz bil-labar. Hawnhekk qed nirreferi ghal labar ta' siringi. Dawn l-incidenti jigru minhabba l-irresponsabbilta' ta' dawk li jabbuzaw mid-droga u jarmu siringi wzati bl-addocc f'postijiet frekwentati mill-popolazzjoni in generali bhal bajjiet, parks u gonna.

Xenarju iehor, li fortunatament hu rari hu meta xi hadd intenzjonalment iniggez xi hadd iehor b'labra. Dan hu att irresponsabbli hafna anke meta jsir b'labra nadifa ghax igib hafna nkwiet fil-vittma. Jekk dan l-att viljakk isir b'labra mcappsa b'demm jista' jitqies bhala att kriminali.

Ikun xi jkun ix-xenarju il-vittma ta' tingiza b'labra ma tridx tippanikja. Hafna mill-ewwel jibdew jinkwetaw li laqqtu xi marda. Il-mard li jista jittiehed b'dan il-mod hu mard infettiv jigifieri infezzjonijiet tal-gilda, tetnu, HIV, jew epatite. Ic-cans li wiehed ilaqqat l-HIV b'dan il-mod hu 1 fi 300, l-epatite C 1 fi 30, u l-epatite B 1 fi 3, dejjem jekk il-labra tkun imcappsa bid-demm infettat. Fir-rigward ta' tetnu r-riskju huwa minimu jekk il-persuna tkun tlaqqmet kontra din il-marda. Hasil fil-pront tal-gerha ghandu jevita infezzjonijiet tal-gilda.

Ghalhekk hu mportanti hafna li fl-eventwalita' ta' incident bhal dan il-vittma jikkonsulta mill-ewwel tabib. Ta' mportanza wkoll hu li wiehed jiehu hsieb izomm ruhu aggornat ghal dak li ghandu x'jaqsam ma tilqim u jara li ma jitlifx l-appuntamenti tat-tilqim.


Dr A. Cordina

Thursday, February 02, 2006

Pandemija

Din it-pittura turi sew l-istat ta’ ansjeta u paniku li fih kienu hafna sa ftit zmien ilu meta jissemma s-suggett tal-pandemija. Nahseb li biex wiehed jikkalma dan ghandu jiccara f’mohhu xi jfissru t-termini li ssemmew tul dawn l-ahhar xhur.

L-influwenza hi marda li tigi kull sena u tolqot hafna nies. Hi kkawzata minn virus li jixxerred bin-nifs. Kontrieha hawn vaccin li jinghata bejn Ottubru u Dicembru. Hawn ukoll medicini jisimhom antivirals (eg Relenza u Tamiflu) li huma effettivi jekk wiehed jimrad. L-influwenza tikkawza sintomi ta' rih, pero' jkun hemm ukoll id-deni gholi kif ukoll telqa kbira. Din il-marda rari toqtol, hlief fl-anzjani, il-morda serji, u t-tfal zghar fejn ikun hemm mortalita kemmxejn oghla mill-popolazzjoni in generali. L-istagun tal-influwenza hu minn Dicembru sa Marzu.

L-influwenza tat-tjur minn naha l-ohra hi marda tal-ghasafar li difficli tinxtered ghal bniedem. Bnedmin li jimirdu biha huwa dawk li jrabbu t-tjur, jahdmu fejn dawn jinqatlu, jew inkella dawk li jieklu laham ta’ tjur mhux imsajjar sew. Bhalissa din il-marda waslet sar-Rumanija u t-Turkija, jigifieri fl-Ewropa ghada ma dahletx. Importanti li wiehed jghid li l-influwenza tat-tjur mhix il-pandemija u li din ma tittehidx bejn bnedmin.

Pandemija hi marda li taffettwa hafna nies, fuq skala globali. Jigifieri mhux bizzejjed tolqot pajjiz wiehed, izda trid tmiss id-dinja kollha.

Il-biza hu li l-virus tal-influwenza tat-tjur jinbidel b'tali mod li jibda jittiehed bejn il-bnedmin u ghalhekk jinfirex hafna. Ghalissa ghad m'hawnx vaccin ghal dan il-virus u l-unika difiza li ghandna huma l-antivirals. Ghalhekk huwa tajjeb li dawn il-medicini jintuzaw biss f'kaz ta pandemija biex ma tinholoqx resistenza ghalihom u b'hekk jibqghu effettivi.

F'dan l-istadju fejn il-pandemija ghada ma faqqghetx wiehed jista' jiehu l-opportunita biex jipprepara ruhu ghal din l-eventwalita. Dan isir bl-edukazzjoni billi nitghallmu nghattu halqna meta nisgholu jew nghattsu u nehduha drawwa nahslu idejna ta' spiss. Laham tat-tjur ghandu jittiekel misjur sew. Wiehed jista wkoll jaghzel li jahzen xi antivirals kif diga ghamlu bosta. Tajjeb wiehed jghid li l-awtoritajiet taw assigurazzjoni li fl-eventwalita ta’ pandemija ser ikun hawn antivirals ghal kulhadd. Haga ohra li trid tinzamm fil-mohh hi li bhal kull medicina, l-antivirals iridu jittiehdu biss fuq parir ta' tabib.

Ser naghlaq billi nghid li zgur mhux il-kaz ta' paniku, sew ghax pandemija ghada ma faqqghetx u wkoll ghax mill-paniku ma niehdu xejn. Zgur pero hu z-zmien ta' ppjanar u edukazzjoni ghax kif jghidu "bniedem avzat, nofsu armat"!


Dr A. Cordina


Referenzi

Thursday, January 19, 2006

Il-pressjoni

Il-pressjoni tad-demm hi s-suggett ta' nteress ghal bosta, u fil-fatt parti sostanzjali tax-xoghol tat-tabib tal-familja tinvolvi fil-misurament tal-pressjoni u l-immaniggjar taghha. Pero x'inhi l-importanza tal-pressjoni, u ghala ghandha tinzamm taht kontroll?

Meta pazjent tinqaralu l-pressjoni dan jigi moghti zewg valuri, dik ta' fuq (systolic) u dik ta' taht (diastolic). Il-pressjoni ta' fuq tirreferi ghall-pressjoni fl-arterji waqt li l-qalb tkun qed timbotta d-demm 'il barra, u dik ta' taht ghall-pressjoni fl-arterji waqt li l-qalb tkun qed tirrilassa. Sa xi zmien ilu konna iktar naghmlu enfasi fuq il-pressjoni ta' taht, pero fil-fatt hu important li t-tnejn li huma jkunu taht kontroll.

Pressjoni tad-demm gholja tpoggi lil persuna f'riskju ta kumplikazzjonijiet, fis-sens li jekk din tithalla fuq livell gholi twassal biex l-arterji tad-demm jidjiequ bi process li jissejjah aterosklerosi. Arterji dojoq jikkawzaw "ghatx ta ossignu" fil-partijiet li jissuplixxu, u dan iwassal ghal kumplikazzjonijet bhal attakki tal-qalb jew puplesiji.

Fost il-kawzi tal-pressjoni gholja nsibu bosta, pero f'95% tal-kazi din ma tinstabx u allura nitkellmu fuq "essential hypertension". Fil-5% fejn ikun hemm kawza din tkun wahda jew bosta minn ansjeta, mard fil-kliewi, fit-tirojde, fl-arterji, fil-glandoli adrenali, u anke certu tip ta' kancer rari li jipproducu ormoni.

Fenomenu interessanti ta' ipertensjoni jissejjah "white coat hypertension" fejn il-pazjent toghliehlu l-pressjoni biss fil-presenza tat-tabib. Jien iltqajt ma' kaz bhal dan f'pazjent li meta kienet tehodlu l-pressjoni n-neputija kienet tkun normali, izda meta dan kien jigi l-klinika il-pressjoni kienet toghla sew. Wara li ghadda z-zmien u l-pazjent sar iktar familjari mieghi, il-pressjoni giet ghan-normal.

Barra mard li jikkawza ipertensjoni insibu kundizzjonijiet li huma assocjati ma' pressjoini tad-demm gholja. Hawnjekk irridu nsemmu t-tipjip u l-obesita.

Pressjoni oghla minn 160/85 tista titqies bhala gholja. Madankollu dan il-valur ivarja minn zmien ghal zmien minhabba li r-ricerka dejjem ghaddejja. Perezempju fl-imghoddi kienu jigu accettati valuri hafna oghla, sa anke 190/110.

Fattur iehor li jrid jitqies hu l-istat generali ta sahha tal-individwu. Ghall-ezempju, f'xi hadd li jbati mid-dijabete u x-xaham fid-demm irid isir kontroll strett tal-pressjoni halli din qatt ma taqbez 160/85. Mentri f'xi hadd ta' eta' zghira li ma jbati minn ebda mard valur madwar 160/85 hu accettabli.

Biex wiehed jitqies li jkollu pressjoni gholja, din trid tinstablu gholja ghal tliet darbiet konsekuttivi, u trid tghaddi gimgha bejn kull misurament. Dan ifisser li jekk persuna tinstabilha pressjoni ta 180/100 darba biss, din il-persuna ma titqiesx li tbati bl-ipertensjoni. Fil-prattika difficli li l-affarijiet isiru hekk. Dan ghaliex issib min jinkwieta hafna u jekk tghidlu li ghandu pressjoni gholja pero jkollu jistenna gimghatejn sakemm "tinqatalu", dan iktar jinkwieta u jkompli jgholli l-pressjoni! Hemm ukoll min jitlef l-interess u ma jergax jigi ghal "follow up", biex ma nsemmux dawk li jmorru ghand tabib iehor l-ghada.

Mod tajjeb kif tista' ssir dijanjosi ta' ipertensjoni minghajr ma l-pazjent jallarma ruhu hu l-uzu ta' djarju, fejn l-individwu jzomm rekord tal-pressjoni tieghu matul medda ta' zmien. B'hekk it-tabib ikun jista' jara kif tkun il-pressjoni l-maggor parti tal-hin.

Wara li xi hadd jinstab li jbati minn ipertensjoni dan irid isirulu xi testijiet. Dawn jinkludu ECG, X-Ray tas-sider, u check up komplut tad-demm. Dan isir biex jekk kun hemm xi kawza ghall-pressjoni gholja, din tinstab, kif ukoll biex jigi zvelat jekk il-pressjoni gholja kellhiex effetti negattivi fuq il-gisem.


Dr A. Cordina


Referenzi

  • Banegas JR, Segura J, Ruilope LM, Luque M, Garcia-Robles R, Campo C, Rodriguez-Artalejo F, Tamargo J. Blood Pressure Control and Physician Management of Hypertension in Hospital Hypertension Units in Spain. Hypertension April 26, 2004, doi:10.1161/01.HYP.0000127424.59774.84
  • Fields LE. Mortality From Stroke and Ischemic Heart Disease Increases Exponentially With Blood Pressure. Hypertension February 23, 2004, doi:10.1161/01.HYP.0000121366.89530.1c
  • Muntner P, Gu D, Wu X, Duan X, Wenqi G, Whelton PK, He J. Factors Associated With Hypertension Awareness, Treatment, and Control in a Representative Sample of the Chinese Population. Hypertension January 26, 2004, doi:10.1161/01.HYP.0000116302.08484.14
  • Schroeder EB, Liao D, Chambless LE, Prineas RJ, Evans GW, Heiss G. Hypertension, Blood Pressure, and Heart Rate Variability. The Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study. Hypertension October 27, 2003, doi:10.1161/01.HYP.0000100444.71069.73
  • Neter JE, Stam BE, Kok FJ, Grobbee DE, Geleijnse JM. Influence of Weight Reduction on Blood Pressure. A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Hypertension published September 15, 2003, doi:10.1161/01.HYP.0000094221.86888.AE
  • Sesso HD, Chen RS, L'Italien GJ, Lapuerta P, Chan Lee W, Glynn RJ. Blood Pressure Lowering and Life Expectancy Based on a Markov Model of Cardiovascular Events. Hypertension October 13, 2003, doi:10.1161/01.HYP.0000097602.67134.4D
  • Henry P, Thomas F, Benetos A, Guize L. Impaired Fasting Glucose, Blood Pressure and Cardiovascular Disease Mortality. Hypertension published August 26, 2002, doi:10.1161/01.HYP.0000032853.95690.26
  • de Gaudemaris R, Lang T, Chatellier G, Larabi L, Lauwers-Cances V, Maitre A, Diene E. Socioeconomic Inequalities in Hypertension Prevalence and Care: The IHPAF Study. Hypertension 2002; 39: 1119-1125, doi:10.1161/01.HYP.0000018912.05345.55