Monday, February 27, 2006

Mard trasmess sesswalment (sexually transmitted diseases, STD)

Jezistu diversi mardiet li jigu trasmessi permezz ta' kuntatt sesswali. Dawn huma kawzati minn hlejjaq mikroskopici bhal viruses u batterji.

L-Istati Uniti ghandhom l-ghola rata ta' dan it-tip ta' mard b'madwar 15.3 miljun kazi godda rrapurtati kull sena. L-infezzjoni ssehh permezz ta' kuntatt sesswali ma' persuna nfettata, jigifieri permezz ta' sess vaginali, anali, jew orali.

Fost l-iktar sintomi komuni nsibu tisfija mill-partijiet intimi, ugigh ma' l-urina u ugigh waqt l-att sesswali. Hemm ukoll sintomi ohra bhal suffejra u "ponot" jew felul fuq l-organi genitali. Dawn barra sintomi mhux specifici bhal deni, telqa, dardir, nuqqas ta' aptit, nuqqas fil-piz u nefhiet fil-glandoli.

Il-lista ta' STD hija twila u tinkludi bacterial vaginosis, chlamydia, genital herpes, gonorrhoea, hepatitis B & C, HIV/AIDS, Human Papilloma Virus, pubic lice, syphilis u trichomoniasis. Dan il-mard xi drabi hu kurabbli b' medicini bhal fil-kaz ta' syphilis, u xi drabi ohrajn sfortunatament ma tezistix kura, bhal fil-kaz tal-HIV/AIDS.

Il-kumplikazzjonijiet li jgib mieghu dan il-mard huma varji u jinkludu kancer, infertilita', korriment fit-tqala, u sahansitra l-mewt. Ghalhekk jghodd dak li jghidu l-inglizi, "prevention is better than cure". Hemm diversi modi ta' kif wiehed jista' jevita li jittiehed, u dawn huma l-astinenza mis-sess, fedelta lejn is-sieheb jew siehba, u l-uzu ta' condoms.

Imgieba responsabbli fil-hajja sesswali tizgura hajja hielsa minn dan it-tip ta' mard.


Dr A. Cordina


Referenzi

Friday, February 17, 2006

Xaham fid-demm (Kolesterol)

Ix-xaham fid-demm jista jintiret jew inkella jkun kagunat. Il-kawza tista tkun dieta mimlija helu u grassijiet jew inkella mard.

Hemm zewg tipi ta' testijiet ghax-xaham fid-demm. Wiehed juza demm kapillari jigifieri demm mis-suba. Dan it-test jaghti rizultat immedjat. Test iehor juza demm mill-vina, u dan wiehed irid jistenna xi jiem qabel ma jkollu rizultat, pero dan ikun dettaljat iktar.

Hemm diversi tipi ta' xaham fid-demm. L-iktar komuni li jissemmew huma HDL (xaham tajjeb), LDL (xaham hazin), u triglycerides (xaham hazin). Jinghataw ukoll valuri ta' xaham totali, jigifieri is-somma tax-xaham kollu fid-demm (total cholesterol), kif ukoll 'ratio'. Dan ta' l-ahhar jirreferi ghal kemm mix-xaham fid-demm hu xaham tajjeb. Iktar ma jkun baxx ir-'ratio', iktar ahjar.

Xaham gholi fid-demm igib ftit sinjali li wiehed jinduna bihom, u hafna drabi pazjent jinduna li ghandu xaham gholi meta jaghmel 'check-up'. Xi whud mis-sinjali li juruna li hemm kolesterol gholi huma crieki bojod madwar il-habba tal-ghajn, nefhiet zghar madwar l-ghajnejn u fuq il-minkeb. Fid-dubju wiehed ghandu dejjem jistaqsi tabib.

L-importanza tal-kolesterol hi li dan jista' jkun kawza ta' attakki ta' qalb u puplesiji. F'dan ir-rigward il-prevenzjoni hi ta' mportanza kbira. Persuni ta' iktar minn 35 sena ghandhom jiccekjaw il-kolesterol jekk dan m'ghamluhx. Dieta bilancjata tghin biex il-kolesterol ma joghliex, u wiehed ghandu jevita helu zejjed, qali ta' spiss, u ikel zejtni bhal 'fast food'.


Dr A. Cordina


Referenzi

  • Stamler J, Daviglus ML, Garside DB, Dyer AR, Greenland P, Neaton JD. Relationship of Baseline Serum Cholesterol Levels in 3 Large Cohorts of Younger Men to Long-term Coronary, Cardiovascular, and All-Cause Mortality and to Longevity. JAMA. 2000;284:311-318.
  • Ridker PM, Rifai N, Cook NR, Bradwin G, Buring JE. Non–HDL Cholesterol, Apolipoproteins A-I and B100, Standard Lipid Measures, Lipid Ratios, and CRP as Risk Factors for Cardiovascular Disease in Women. JAMA. 2005;294:326-333.
  • Sacco RL, Benson RT, Kargyman DE, Boden-Albala B, Tuck C, Feng Lin I, Cheng JF, Paik MC, Shea S, Berglund L. High-Density Lipoprotein Cholesterol and Ischemic Stroke in the Elderly. The Northern Manhattan Stroke Study. JAMA. 2001;285:2729-2735.
  • Hebert PR, Gaziano JM, Chan KS, Hennekens CH. Cholesterol lowering with statin drugs, risk of stroke, and total mortality. An overview of randomized trials. JAMA, Jul 1997; 278: 313 - 321.
  • Corti MC, Guralnik JM, Salive ME, Harris T, Field TS, Wallace RB, Berkman LF, Seeman TE, Glynn RJ, Hennekens CHHDL cholesterol predicts coronary heart disease mortality in older persons. JAMA, Aug 1995; 274: 539 - 544.
  • Verschuren WM, Jacobs DR, Bloemberg BP, Kromhout D, Menotti A, Aravanis C, Blackburn H, Buzina R, Dontas AS, Fidanza F. Serum total cholesterol and long-term coronary heart disease mortality in different cultures. Twenty-five-year follow-up of the seven countries study. JAMA, Jul 1995; 274: 131 - 136.

Sunday, February 12, 2006

Tingiz b'labar ('needlestick injuries')

Incident mhux komuni li pero' jikkawza hafna nkwiet huwa t-tingiz bil-labar. Hawnhekk qed nirreferi ghal labar ta' siringi. Dawn l-incidenti jigru minhabba l-irresponsabbilta' ta' dawk li jabbuzaw mid-droga u jarmu siringi wzati bl-addocc f'postijiet frekwentati mill-popolazzjoni in generali bhal bajjiet, parks u gonna.

Xenarju iehor, li fortunatament hu rari hu meta xi hadd intenzjonalment iniggez xi hadd iehor b'labra. Dan hu att irresponsabbli hafna anke meta jsir b'labra nadifa ghax igib hafna nkwiet fil-vittma. Jekk dan l-att viljakk isir b'labra mcappsa b'demm jista' jitqies bhala att kriminali.

Ikun xi jkun ix-xenarju il-vittma ta' tingiza b'labra ma tridx tippanikja. Hafna mill-ewwel jibdew jinkwetaw li laqqtu xi marda. Il-mard li jista jittiehed b'dan il-mod hu mard infettiv jigifieri infezzjonijiet tal-gilda, tetnu, HIV, jew epatite. Ic-cans li wiehed ilaqqat l-HIV b'dan il-mod hu 1 fi 300, l-epatite C 1 fi 30, u l-epatite B 1 fi 3, dejjem jekk il-labra tkun imcappsa bid-demm infettat. Fir-rigward ta' tetnu r-riskju huwa minimu jekk il-persuna tkun tlaqqmet kontra din il-marda. Hasil fil-pront tal-gerha ghandu jevita infezzjonijiet tal-gilda.

Ghalhekk hu mportanti hafna li fl-eventwalita' ta' incident bhal dan il-vittma jikkonsulta mill-ewwel tabib. Ta' mportanza wkoll hu li wiehed jiehu hsieb izomm ruhu aggornat ghal dak li ghandu x'jaqsam ma tilqim u jara li ma jitlifx l-appuntamenti tat-tilqim.


Dr A. Cordina

Thursday, February 02, 2006

Pandemija

Din it-pittura turi sew l-istat ta’ ansjeta u paniku li fih kienu hafna sa ftit zmien ilu meta jissemma s-suggett tal-pandemija. Nahseb li biex wiehed jikkalma dan ghandu jiccara f’mohhu xi jfissru t-termini li ssemmew tul dawn l-ahhar xhur.

L-influwenza hi marda li tigi kull sena u tolqot hafna nies. Hi kkawzata minn virus li jixxerred bin-nifs. Kontrieha hawn vaccin li jinghata bejn Ottubru u Dicembru. Hawn ukoll medicini jisimhom antivirals (eg Relenza u Tamiflu) li huma effettivi jekk wiehed jimrad. L-influwenza tikkawza sintomi ta' rih, pero' jkun hemm ukoll id-deni gholi kif ukoll telqa kbira. Din il-marda rari toqtol, hlief fl-anzjani, il-morda serji, u t-tfal zghar fejn ikun hemm mortalita kemmxejn oghla mill-popolazzjoni in generali. L-istagun tal-influwenza hu minn Dicembru sa Marzu.

L-influwenza tat-tjur minn naha l-ohra hi marda tal-ghasafar li difficli tinxtered ghal bniedem. Bnedmin li jimirdu biha huwa dawk li jrabbu t-tjur, jahdmu fejn dawn jinqatlu, jew inkella dawk li jieklu laham ta’ tjur mhux imsajjar sew. Bhalissa din il-marda waslet sar-Rumanija u t-Turkija, jigifieri fl-Ewropa ghada ma dahletx. Importanti li wiehed jghid li l-influwenza tat-tjur mhix il-pandemija u li din ma tittehidx bejn bnedmin.

Pandemija hi marda li taffettwa hafna nies, fuq skala globali. Jigifieri mhux bizzejjed tolqot pajjiz wiehed, izda trid tmiss id-dinja kollha.

Il-biza hu li l-virus tal-influwenza tat-tjur jinbidel b'tali mod li jibda jittiehed bejn il-bnedmin u ghalhekk jinfirex hafna. Ghalissa ghad m'hawnx vaccin ghal dan il-virus u l-unika difiza li ghandna huma l-antivirals. Ghalhekk huwa tajjeb li dawn il-medicini jintuzaw biss f'kaz ta pandemija biex ma tinholoqx resistenza ghalihom u b'hekk jibqghu effettivi.

F'dan l-istadju fejn il-pandemija ghada ma faqqghetx wiehed jista' jiehu l-opportunita biex jipprepara ruhu ghal din l-eventwalita. Dan isir bl-edukazzjoni billi nitghallmu nghattu halqna meta nisgholu jew nghattsu u nehduha drawwa nahslu idejna ta' spiss. Laham tat-tjur ghandu jittiekel misjur sew. Wiehed jista wkoll jaghzel li jahzen xi antivirals kif diga ghamlu bosta. Tajjeb wiehed jghid li l-awtoritajiet taw assigurazzjoni li fl-eventwalita ta’ pandemija ser ikun hawn antivirals ghal kulhadd. Haga ohra li trid tinzamm fil-mohh hi li bhal kull medicina, l-antivirals iridu jittiehdu biss fuq parir ta' tabib.

Ser naghlaq billi nghid li zgur mhux il-kaz ta' paniku, sew ghax pandemija ghada ma faqqghetx u wkoll ghax mill-paniku ma niehdu xejn. Zgur pero hu z-zmien ta' ppjanar u edukazzjoni ghax kif jghidu "bniedem avzat, nofsu armat"!


Dr A. Cordina


Referenzi