L-Azzma

L-azzma hi marda fejn il-passaggi tal-arja gewwa l-pulmun (il-bronki) jidjiequ, u/jew jinstaddu b’mod mhux permanenti. Dan isir permezz ta’ zewg mekkanizmi. Meta persuna li tkun tbati bl-azzma tigi f’kuntatt ma’ xi haga li tirrita l-passaggi tal-arja, il-muskoli ta’ gewwa l-passaggi tal-arja jingibdu. Jigri wkoll li l-parti ta’ gewwa tal-bronki tiffjamma u tipproduci sustanzi li jingemghu u jsoddu lill-istess bronki.
ma

Dawn it-tibdiliet fil-bronki jikkawzaw is-sintomi karatteristici tal-azzma, jigifieri soghla, qtugh ta’ nifs, sens ta’ dieqa fis-sider, u tisfir man-nifs. F’kazi gravi u estremi tista’ tirrizulta l-mewt .

Attakki tal-azzma jistghu jigu kkawzati minn tniggiz fl-arja (per ez. duhhan ta’ sigaretti u dhahen tal-karozzi), irjihat u infezzjonijiet virali, emozzjonijiet qawwija bhal dahq u inkwiet, ezercizzju (dan jigri meta l-azzma ma tkunx kontrollata, ghax normalment l-ezercizzju hu tajjeb ghal min ibaghti b’din il-marda), ikel (per ez karawett u halib tal-baqar), ormoni, il-hmieg tal-insett maghruf bhala “house dust mite”, medicini bhal certu tip ta’ pilloli tal-ugiegh (“NSAIDS”) u pilloli kontra l-pressjoni (“beta blockers”), il-moffa, annimali bil-pil u r-rix, “pollen”, tipjip, u t-temp (tibdil fit-temperatura, arja kiesha, granet bir-rih, granet shan b’umdita gholja).
Il-kura tal-azzma hija permezz ta' pompi ('inhalers'), pilloli, u 'nebulisers'. F'kazi gravi jintuzaw ukoll injezzjonijiet.Hemm zewg tipi ta' pompi, dawk li jserrhu mis-sintomi tal-azzma ('relievers') u dawk li jipprevenu attakki ('preventers'). Hu importanti li dawn tal-ahhar jittiehdu regolarment, anke meta ma jkunx hemm sintomi. Zball komuni fost pazjenti bl-azzma hu li jiehdu l-'preventer' biss meta jkollhom attakk tal-azzma. Dan hu ghalxejn, ghax waqt attakk il-'preventer' mhux ser joffri solliev. 'Preventers' komuni huma Becotide ®, Becloforte ®, u Pulmicort ®.
L-iktar 'reliever' komuni hu Ventolin ®. Hemm ohrajn bhal Atrovent ®. Dawn il-medicini jahdmu billi jserrhu l-muskoli tal-bronki biex b'hekk il-passaggi tal-arja jinfethu u l-pazjent jistrieh. Meta 'reliever' ma jkollux effett, jew ikollu effett zghir, dan hu sinjal li l-attakk tal-azzma hu wiehed gravi. F'dan il-kaz l-individwu ghandu jzur tabib malajr kemm jista' jkun. Hawnhekk jista' jigi ordnat 'nebuliser', fejn il-medicina tinghata permezz ta' maskla mqabbda mal-ossignu.
Mezz iehor biex tigi kkontrollata l-azzma hu permezz ta' pilloli, li komunement ikunu 'steroids' bhal 'prednisolone'. Dawn il-pilloli jittiehdu f'korsijiet qosra meta l-azzma tkun mhux taht kontroll. L-i'steroids' huma pilloli qawwijin hafna, jahdmu malajr, ghandhom hafna 'side effects', u ghalhekk ghandhom jittiehdu biss fuq parir ta' tabib.


Dr A. Cordina

Referenzi

• http://www.asthma.org.uk/
• Shah S, Peat JK, Mazurski EJ, Wang H, Sindhusake D, Bruce C, Henry RL, Gibson RG. Effect of peer led programme for asthma education in adolescents: cluster randomised controlled trial. BMJ, Mar 2001; 322: 583 ; doi:10.1136/bmj.322.7286.583
• Glasgow NJ, Ponsonby AL, Yates R, Beilby J, Dugdale P. Proactive asthma care in childhood: general practice based randomised controlled trial. BMJ, Sep 2003; 327: 659 ; doi:10.1136/bmj.327.7416.659
• Currie GP, Devereux GS, Lee DKC, Ayres JG. Recent developments in asthma management. BMJ, Mar 2005; 330: 585 - 589 ; doi:10.1136/bmj.330.7491.585
• Lahdensuo A. Guided self management of asthma how to do it . BMJ, Sep 1999; 319: 759 – 760
• Rees J. Asthma control in adults. BMJ, Apr 2006; 332: 767 - 771 ; doi:10.1136/bmj.332.7544.767
• Rees J. Prevalence. BMJ, Aug 2005; 331: 443 - 445 ; doi:10.1136/bmj.331.7514.443

L-Allerġiji

Allergija hi meta s-sistema immunitarja tal-gisem tahdem izzejjed wara li tiltaqa ma xi sustanza. Kawzi komuni ta' allergiji huma l-pollen, nickel (spiss jinstab fil-bokkli tac-cinturini), ikel (bhal karawett), u medicini (per ezempju penicillin).

Jistghu jigu affettwati diversi sistemi fil-gisem. Fl-ghajnejn allergija tikkawza hmura, dmugh, u irritazzjoni. Fil-gilda l-allergija narawha bhala hmura, nefha u hakk. L-allergija tista' wkoll tmiss is-sistema respiratorja u ghalhekk jirrizultaw sintomi ta' ugiegh fil-grizmejn, sadd tal-imnieher, produzzjoni ta' katarru u soghla. Meta jkun hemm allergija ghal xi tip ta' ikel din narawha bhala dijarreja, dardir u remettar.

L-allergiji jistghu wkoll jgheddu l-hajja tal-bniedem meta dawn ikunu estremament qawwijin. F'dawn il-kazi nitkellmu fuq xokk anafilattiku u dan huwa karatterizat minn qtugh ta' nifs, nefha matul il-gisem kollu u l-pazjent jintilef min sensieh.

Il-fejqan minn allergija jinvolvi li l-gisem ma jibqax f'kuntatt ma' dik is-sustanza li tkun qed tikkawza s-sintomi. Hemm ukoll diversi medicini li jtaffu s-sintomi tal-allergija. Dawn ivarjaw minn kremi ghal gilda sa pilloli u injezzjonijiet.


Dr A. Cordina


Referenzi

• http://www.merck.com/mmhe/sec16/ch185/ch185a.html

Rosuvastatin

 Studju recenti, imsejjah ASTEROID, wera certi karatteristici tal-molekula rosuvastatin li ghandhom iqawwu l-qalb lil min ibaghti bl-aterosklerosi. Filfatt hareg li mehuda f'certu dozi din il-medicina tista' twassal biex jiccekken is-sadd tal-arterji ikawwzat mill-aterosklerosi li sa issa jista' jigi 'mfejjaq' biss bil-kirurgija (angioplasty jew bypass). Wiehed irid jghid li dawn ghadhom rizultati inizzjali u ghad baqa' x-xoghol xi jsir qabel ma jigu konfermati.


Dr A. Cordina


Referenzi

• http://www.asteroid-study.info

L-Ansjeta'

L-ansjeta' hi esperjenza li ftit jew wisq jghaddi minnha kulhadd f'xi hin jew iehor. Din tkun karatterizzata minn sensazzjoni ta' telf ta' kontroll bis-sintomi jkunu jinkludu halq xott, idejn gharqana, tferfir tal-qalb, ugiegh fis-sider, qtugh ta' nifs, dijarreja, dardir u nuqqas ta' rqad.


Il-kawza tal-ansjeta' tista' tkun mard, problemi sentimentali, flus, inkwiet fuq ix-xoghol, u tensjoni tal-ezamijiet fost l-ohrajn.

Hu mportanti li waqt zminijiet ta' ansjeta' kbira wiehed ifittex l- ghajnuna u jevita ghagir distruttiv bhall-abbuz mill-alkohol u d-droga. Hsibijiet posittivi u tehid ta' azzjoni jghinu biex titnaqqas l-ansjeta'.

Il-medicina toffri ghajnuna fil-forma ta' diversi kwalitajiet ta' pilloli (kalmanti). Dawn bosta drabi joffru mistrieh rapidu mis-sintomi tal-ansjeta'. Pero wiehed irid izomm f'mohhu xi affarijiet. L-ewwel hu li l-kalmanti ma jnehhux il-kawza tal-ansjeta', izda jghattu s-sintomi. Jigifieri ahjar wiehed inehhi (jekk possibli) il-kawza tal-ansjeta'.

Haga ohra mportanti hi li l-kalmanti ghandhom jittiehdu biss fuq parir ta' tabib. Gieli ninzerta pazjenti jghiduli li waqt mumenti ta' nkwiet hadu l-kalmant ta' xi qarib, ghax dan jew din kien "mar tajjeb bihom". Dan hu hazin hafna ghax bhal kull medicina, l-kalmanti ma jistghux jittiehdu minn kulhadd fl-istess doza, u hawnhekk jidhol it-tabib biex jaghti parir fuq xi kwalitajiet u x'dozi ta' kalmanti jinghataw.


Dr A. Cordina


Referenzi

• Pollock MH, Otto MW, Sabatino S, Majcher D, Worthington JJ, McArdle ET, Rosenbaum JF. Relationship of childhood anxiety to adult panic disorder: correlates and influence on course. Am J Psychiatry, Mar 1996; 153: 376 - 381.
• Rickel K, Zaninelli R, McCafferty J, Bellew K, Iyengar M, Sheehan D. Paroxetine Treatment of Generalized Anxiety Disorder: A Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Am J Psychiatry, Apr 2003; 160: 749 - 756.
• Mendlowicz MV, Stein MB. Quality of Life in Individuals With Anxiety Disorders. Am J Psychiatry, May 2000; 157: 669 - 682.
• Kirmayer LJ, Robbins JM, Dworkind M, Yaffe MJ. Somatization and the recognition of depression and anxiety in primary care. Am J Psychiatry, May 1993; 150: 734 - 741.

Mard trasmess sesswalment (sexually transmitted diseases, STD)

Jezistu diversi mardiet li jigu trasmessi permezz ta' kuntatt sesswali. Dawn huma kawzati minn hlejjaq mikroskopici bhal viruses u batterji.

L-Istati Uniti ghandhom l-ghola rata ta' dan it-tip ta' mard b'madwar 15.3 miljun kazi godda rrapurtati kull sena. L-infezzjoni ssehh permezz ta' kuntatt sesswali ma' persuna nfettata, jigifieri permezz ta' sess vaginali, anali, jew orali.

Fost l-iktar sintomi komuni nsibu tisfija mill-partijiet intimi, ugigh ma' l-urina u ugigh waqt l-att sesswali. Hemm ukoll sintomi ohra bhal suffejra u "ponot" jew felul fuq l-organi genitali. Dawn barra sintomi mhux specifici bhal deni, telqa, dardir, nuqqas ta' aptit, nuqqas fil-piz u nefhiet fil-glandoli.

Il-lista ta' STD hija twila u tinkludi bacterial vaginosis, chlamydia, genital herpes, gonorrhoea, hepatitis B & C, HIV/AIDS, Human Papilloma Virus, pubic lice, syphilis u trichomoniasis. Dan il-mard xi drabi hu kurabbli b' medicini bhal fil-kaz ta' syphilis, u xi drabi ohrajn sfortunatament ma tezistix kura, bhal fil-kaz tal-HIV/AIDS.

Il-kumplikazzjonijiet li jgib mieghu dan il-mard huma varji u jinkludu kancer, infertilita', korriment fit-tqala, u sahansitra l-mewt. Ghalhekk jghodd dak li jghidu l-inglizi, "prevention is better than cure". Hemm diversi modi ta' kif wiehed jista' jevita li jittiehed, u dawn huma l-astinenza mis-sess, fedelta lejn is-sieheb jew siehba, u l-uzu ta' condoms.

Imgieba responsabbli fil-hajja sesswali tizgura hajja hielsa minn dan it-tip ta' mard.


Dr A. Cordina


Referenzi

• http://www.ehealth.gov.mt/article.aspx?art=105
• http://womenshealth.gov